1990 İtalya’dan beri FIFA’nın Dünya Kupası ev sahipliği hakkında yürüttüğü bir kod var diyebilirdik. Bir sene futbolun gelişmiş olduğu bir ülkede maçlar oynanıyor, ertesi sene futbolun gelişmesinin hedeflendiği bir ülkeye ev sahipliği veriliyordu. Hatta deprem nedeniyle çok büyük zarar gören Meksika’da düzenlenen 1986 Dünya Kupası’nı da bu listeye dahil edersek bu liste 1982 İspanya’ya kadar uzuyordu. 2014 Dünya Kupası dünyanın en büyük futbol ülkelerinden biri olan Brezilya’ya verildikten sonra;Rusya, İspanya-Portekiz, Hollanda-Belçika ve İngiltere gibi adayların arasından Rusya bu koda en uygun olarak 2018e ev sahipliği yapmaya uygun görüldü. Kod devam ediyor olsaydı 2022 adayları arasından Katar, ABD, Güney Kore, Japonya ve Avusturalya arasından ABD’nin 2022ye ev sahipliği yapması beklenebilirdi ancak oylamada finale kadar giden ABD turnuvanın ev sahipliğini Katar’a kaptırdı.
Dünya Kupası’nın bir orta doğu ülkesi olan Katar’da oynanacak olması, aşırı sıcaklardan dolayı turnuvanın yazın yapılamayacağı, kışın oynanacak turnuvanın lig fikstürlerini etkileyeceği, alkolün tüketiminin problemlere yol açabileceği çok yazılıp çizildi. Hala da devam ediliyor yazılıp çizilmeye. Ancak bu yazıda bu noktadan sonra “bizim futbolcumuz kışın sakatlanırsa hesabını kim verecek” seviyesinden çok daha farklı bir noktadan bahsedeceğim. Stad inşaatlarında, insani koşullardan uzak şartlarda 2022de maçların ihtişamlı stadlarda oynanması için hayatını kaybeden işçilerden. Çünkü milyon Eurolar kazansa da kimsenin sağ baldır arka adelesindeki bir yırtık bir işçinin ölümünden önemli değil.
Katar’a baktığımızda Erzincan’ın yüz ölçümünden küçük bir ülke görüyoruz. Ülkenin nüfusu 2 milyon civarında ancak ülkenin resmi vatandaşlarının sayısı ise 300,000 civarında. Ancak geliri itibariyle IMF’nin verilerine göre 88,559 Dolarlık kişi başı milli gelire sahip ve bu alanda en zengin ülke. Türkiye’de ise bu değer 13,464 Dolar. Haliyle vatandaşlarının gelirinin bu kadar yüksek olduğu ülkede stad inşaatlarında çalışan insanlar yurtdışından geliyor. Özellikle kişi başı milli geliri 1,271 Dolar olan Nepal, 3,339 Dolar olan Hindistan ve 5,520 Dolar olan Sri Lanka gibi ülkelerden gelen işçiler çalışıyor stad, otel ve çeşitli altyapı inşaatlarında.
“Yazın 50 derecede futbolcular nasıl futbol oynayacak?” diye sorup “Yazın 50 derecede insanlar nasıl stad inşaatında çalışacak?” sorusunu sormamak insanlık adına utanç verici. ESPN’in 2014 Mayıs verilerine göre bu havalarda çalışan Sri Lankalı işçilerden 184ü ani kalp durması sebebiyle hayatını kaybetmiş durumda. Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu ise Nepal ve Hindistan’dan gelen 1.2 Milyon göçmen işçiden her yıl 400ünün öleceğini öngörüyor. ESPN’in Katar’da düzenlenecek dünya kupası hakkında hazırladığı belgesel ise 2022’ye kadar toplam 4000 işçinin öleceğini tahmin ediyor.
Ölümlerin sayısını rakam olarak söylemek zor değil. Olayın ciddiyetini vurgulamak için Katar’daki emsali görülmemiş ölüm sayısı görselleştirilip Londra’yla, Vancouver’la, Güney Afrika’yla, Brezilya’yla, Sochi’yle, ve Pekin’le kıyaslanmış.
İşin daha da acı tarafı bu görselin yayınlanmasının üzerinden 5 ay geçmiş. Anlayacağınız durumun vehameti daha da arttı.
İşçi ölümleri dursa da bu Katar’da insan hakları ihlali yaşanmıyor anlamına gelmiyor. Altyapı ve stad inşaatlarında görev alan işçilerin yaşam standartları çok düşük. İşçi ile işi yaptıran arasına sponsor sokan “kafala” sistemi Katar’da etkin durumda. Öncelikle Katar’a gelebilmek için fahiş fiyatta işe alım parası ödemek durumundalar.Katar’da çalışmak için önce sponsorlara fahiş fiyatlar ödeyen işçiler pasaportlarını da bu aracı sponsorlara vermek durumundalar. Çalışanlarla aylık maaş 1100 Katar Riyali olacak şekilde anlaşılıyor (Yaklaşık 300 Dolar). Bunun yanında yemek, barınma ve eve dönüş bileti gibi hakları da var. Bu noktada anlaşma imzalanıyor pasaportlar toplanıyor ertesi gün ofise gitmeleri isteniyor fakat ertesi gün ofise gidildiğinde işçilere verilen kontratta maaş 500 Riyal olarak değişiyor. İkramiye ve yemek yardımı için 100er riyal ekleniyor. Kenyalı işçilere en başından bilseler bu para için gelip gelmeyecekleri sorulduğunda ise net bir dille gelmeyeceklerini bildiriyorlar. Katar’daki işi alabilmek için bankadan kredi çekenler ise ne yapacaklarını bilmez durumda. Yaşadıkları yerde onlarca kişi (ve hamam böcekleri) aynı odada yaşıyor (bazılarının yatağı bile yok) ve çeşmelerden su bile akmıyor. (Bazen tuzlu su akıyor sanırım Katar devletinin günahını almayalım.)
Katar’ın en büyük hastanesindeki sağlık yetkilileri ise işlerinden veya hatta ülkeden kovulmak korkusuyla işçi ölümlerini hakkında röportaj vermiyorlar. Ancak ölümler hakkında Nepal büyükelçisi her gün bir işçinin öldüğüne dair bilgi veriyor ve sonrasında evine gönderiliyor. Sağlıkla ilgili sorunlar bununla sınırlı da değil. İşçiler hasta olduklarında hastane paralarını kendileri ödüyor ve işe gelmedikleri gün için maaşlarından kesinti yapılıyor.
Peki bu Dünya Kupası durdurulabilir mi? Belki. Bu vahşetin durması ve 7 yıl sonra yapılabilecek bir turnuvanın stadları ve altyapısı hazır İngiltere gibi Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelere verilmesi hala imkansız değil. Bunun gerçekleşmesine kim ön ayak olur bilinmez. Ama ben size kimin ön ayak olmayacağını söyleyebilirim. FIFA. FIFA’nın bütün yolsuzluk iddialarına karşın tutumu hiç değişmemiş gibi görünüyor. Ancak bunun yanında tek kafa karıştıran turnuva 2022 değil. 2018 Dünya Kupası’na ev sahipliği yapacak olan ve önce uluslararası ilişkilerde insan hakları ihlalleriyle sonra da yeşil sahalarda ırkçılık ve homofobi ile gündem yaratan Rusya hakkında da görüşler son derece olumlu değil. Bir sporsever olarak bu çok öznel bir görüşmüş gibi olabilir ama Dünya Kupası’nın sekiz 2. Seviye sponsorundan üçü olanCastrol, Continental ve Johnson & Johnson gibi şirketler bu aralıkta bitecek olan Dünya Kupaları ile ilgili tüm sponsorluk ilişkilerini yenilememe kararı aldı. (Bu üçlünün 2014 Dünya Kupası’na harcadığı para 514 Milyon Dolar.) FIFA Pazarlama Direktörü Thierry Weil şirketlerin ayrılmasını “normal” olarak nitelendirse de biz durumu bir değerlendirelim:
Uzun vadeli Fujifilm, Gilette ve Phillips sponsorlukları yenilenmedi.
Toshiba ve Yahoo Dünya Kupası ile olan sponsorluk anlaşmasını sona erdirdi.
Ağustos 2014 – Ocak 2015 arası dönemde FIFA’nın en büyük 14 ticari partnerinin beşi ayrıldı.
En üst seviye sponsorlardan Sony ve Emirates 2022 Dünya Kupası’nı içeren teklifleri reddetti.
Şu durumda tek başarı Rus enerji devi Gazprom’un 2018’e sponsor olması fakat çok da şaşırtıcı bir anlaşma olmadığı da ortada. Bunun yanında Sony ve Emirates’in boşluğunu Samsung ve Qatar Airways’in doldurması bekleniyor.
Futbolla ilgili bazı sitelerde 2022 Dünya Kupası yerine alternatif fikirler de üretilmiş durumda. Gerçekçilikten uzak dursa da ülkelerin Dünya Kupası’na U23 takımlarını göndermeleri ve boş kalacak 2022 yazında Dünya Kupası’na ev sahipliği yapmak için yeterli olanaklara sahip ülkelerden birinde, dünyanın en iyi 32 futbol ülkesinin yarışacağı Dünya Kupası 2.0 tadında bir organizasyon düzenlenmesi konuşuluyor. Evet kulağa gerçekçi gelmeyebilir ama Katar 2022’den kaçan sponsorlar geri dönerse bunun yapılması o kadar da imkansız değil gibi. Tabii ki bu noktada federasyonların ve futbolla ilgili uluslararası kurumların tutumu bu noktada oldukça kritik. Ancak en azından Dünya Kupası’na katılacak oyuncuların veya yetkililerin kendilerine “Bir turnuva için kaç Nepalli işçi ölmeli?” diye sormaları işlerin rengini değiştirebilir.
Dipnot: Katar’da çalışan işçilerin durumuyla ilgili bilgiler Johnny Miller’ın “Katar’ın Dünya Kupası Hazırlıklarının Gizli Gaddarlığı” (The Hidden Brutality Of Qatar’s FIFA World Cup Preparations) isimli belgeselinden alınmıştır. İngilizce bilenlerin izlemesini yürekten rica ettiğim belgesel, İngilizce bilmeyenler de en azından işçilerin yaşadıkları yeri görmeleri açısından önem taşıyor.
[embedyt] http://www.youtube.com/watch?v=LdrAd-44LW0[/embedyt]