Son zamanlarda oyun stratejilerinin getirdiği değişimlerden kanat oyuncuları da nasibini almıştı. Eskilerdeki kanat yıldızları Beckham, Giggs, Figo vs. gibi doğal ayak ile oynayan orta kalitesi yüksek isimlerdi. Ancak 2000’lerin ortaları ile birlikte yavaş yavaş kanat oyuncuları ters ayaklı olup, içe kat edip hem arkadan gelen bek için ekstra boşluk hem de merkezde daha fazla oyuncu ile güç kattı.
“Daha önce kanat oyuncuları hep sağ ayakla sağ tarafta, sol ayakla sol tarafta oynardı ama son yıllarda herkes sağ ayakla solda, sol ayakla sağda oynama eğilimindeydi.”
“Üçüncü bölgede daha etkili olabilmek için iki ya da üç oyuncudan en az birinin doğal ayağının üzerinde olması gerekiyor.”
“Jack Grealish sağda oynadığında ve Gündoğan sağda oynadığında gerideki her an uygun ayak üzerinde değil, dönmek zorundalar. Bernardo her ilk hareketinde bir orta yapabilir.”
Pep Guardiola
Pep Guardiola 2021 yılında Leicester maçından sonra Bernardo Silva’nın sağ iç oynaması ile ilgili konuda böyle bir açıklama yapmıştı. Burada can alıcı nokta kanat bek ve iç oyuncuların üçünden en az birinin üçüncü bölgede etkili olması için doğal ayaklı olması gerektiğini belirtmesi. Bunu iç oyuncuları ile yaparken çoğunlukla oyuncu karakteri de önem sağlıyor. Örneğin Bernardo ve İlkay ters ayaklı 8 oynamaya daha uygunken orta kalitesi ile De Bruyne sağ iç pozisyonunda daha çok sorun çözme becerisine sahip. Bunları göz önüne alıp takım kadroları oluşurken çoğunlukla bu ters ayak ve doğal ayak dengesi korunuyor. Bu sayede hem orta tehdidi hem merkeze oynama silahı set oyunlarında korunarak rakibin önlem alması zor hale getiriliyor.
Buna ek olarak Pep genişte topla buluşup içe kat eden ters ayaklı kanat oyuncusuna, iç koridorla doğal ayak pozisyonlu iç orta saha oyuncularının koşuları ile stoper bek arasındaki bölgeye saldırıda bulunuyor. Bu içe yapılan koşu rakip bekin dengesini bozup alan açarken içe koşu atan orta saha oyuncusu bu bölgede topla buluştuğunda güçlü ayağı ile tek topta orta yapma şansı buldu ve bu sayede Pep’in öğrencileri bir çok gol kaydetti. Yukarıda anlattığım senaryoya ait bir kaç sekans görebiliyoruz. Son haftalarda Mahrez’in genişte topla buluşup De Bruyne’nin iç koridora sızıp yaptığı ortalarla gelen bir çok golü inceleyebilirsiniz.
Üçüncü bölgede orta katkısı için doğal ayaklı oyuncu 8 numara için mantıklı bir tercih ancak Tottenham maçındaki gibi 5-4-1 şeklinde kompakt savunmayı açmakta zorlanıyor. İlk pozisyonda De Bruyne sağ iç koridorda topla buluştuğunda merkeze dönme şansı kalmadığı için mecburen terse dönerek geri pas yapmak zorunda kaldığını görüyoruz. Diğer pozisyonda ise İlkay’ın sol iç bölgede topla buluştuğunda merkeze doğru döndüğünde rakip bloğu kırabildiğini terse döndüğünde ise açısı kaybolduğu için pas hatası yaptığını görebiliyoruz.
Sağ iç ve sol iç 8 çoğu zaman oyun kurmada daha geniş başlayıp oradan içeri giriyorlar, bunun tam aksi yerine. Neden? İçerde başlayıp dışa çıkarlarsa, hız ve vücut pozisyonu anlamında zamanlamayı ayarlamadan daha zor oluyor – bu da topla buluşurken ki vücut şeklini etkiliyor, pozisyona çabuk dönmek isterken dışa dönük topla buluşmuş oluyorsun. İlk başta daha geniş konumlanarak, içe dönük doğru ayakla buluşup anında içe doğru dripling ile penetre etme şansı buluyorlar, dışa dönüp sinirlenen teknik direktörlerine bakmak zorunda kalacaklarına (sol iç 8 İlkay sağ ayaklı, sağ iç 8 Bernardo sol ayaklı). Ayrıca, daha geniş pozisyon alarak rakibi de daha geniş bir pozisyona pres yapmak için provoke ediyorlar – açık bir vücut şekliyle içeri hızlıca girmek gayet kolay ve bunu yaptığında merkezle topla buluşup driplingle ilerleyebilmek için hızını almış oluyorsun, etrafında da bir çok opsiyonun olacak şekilde.
Spielverlagerung sitesinde yayımlanan bu şaheserde yazan bu paragraf, anlatmak istediğimiz ayak seçinin iç orta sahalar için önemini belirtiyor. Orta blokta topla buluşmaya çalışan orta saha oyuncuları doğal olarak topla dönüşlerini ayak içleriyle güçlü ayaklarından güçsüz ayaklarının olduğu bölgeye doğru yaparlar. Bu durumdan dolayı bu dönüşü sağ ayaklı bir 8 numara sağ içte yaptığında topla birlikte çizgiye doğru dönüş yapmış ve sahanın çok az bir kısmını görmüş oluyor. Yukarıdaki pozisyonlarda görüldüğü gibi ters ayaklı 8’lerin topla birlikte döndüklerinde geniş bir görüş açısında oyunu kurmak için daha elverişli pozisyonda kaldıklarını görebiliyoruz.
Bahsettiğimiz kurgunun şekil bulmuş halini Watford karşısında atılan gol pozisyonunda görebiliriz. Geniş alanda topla buluşan Bernardo Silva ters ayakla içe kat edip Geniş bir pas açısı yakalıyor ve rakibin tek kanada yığılması ile diğer tarafta boş kalan alana topu aktarıyor. Bu bölgede topla buluşan doğal ayaklı Phil Foden üçüncü bölgede kolay orta şansı bulup yaptığı ortada Sterling’e asist yapmayı başarıyor.
Stoper mevkisindeki ayak tercihinin önemi
Stoperlerin ayak seçiminin önemi son yıllarda çok tartışılan konulardan birisi oldu. Athletic’de 2020 yılında yayınlanan Tom Woville’ın bu yazısında olduğu gibi sol ayaklı stoperin topu oyuna sokmakta ne denli fayda sağladığını görebiliyoruz. Yukarıdaki resimde sol ayaklı stoperlerin çizgiye attıkları pasla rakip oyuncuları rahatlıkla oyundan düşürüp hat kırdıklarını alttaki sağ ayaklı stoper paslarında ise açıdan dolayı progresif olmadığını görüyoruz. Bunun nedeni ise pasların ayak içi atılıp falso açısının rakip oyuncuya avantaj sağlaması ile alakalı.
Ancak son yıllarda çok daha farklı denemeler olacak gibi. Sporting’de ise üçlü savunmanın sağ kısmında sol ayaklı Gonçalo Inacio uzun zamandır şans buluyor. Bunun avantajlarını yukarıda görebiliyoruz. Üçlü savunmada sağ stoper ikili savunmaya göre daha genişte oynuyor. Bu da ters ayaklı bir oyuncunun buradan daha geniş açıyla oyun kurmasını sağlıyor. İlk pozisyonda gelen baskıya karşı sağ ayaklı bir oyuncunun veremeyeceği şekilde paralelde pas atma şansı bu sayede doğuyor. Diğer pozisyonda ise kenardan gelen baskıya karşı sol ayaklı olduğu için vücut pozisyonu ile topu koruma ve zaman kazanma imkanı bulan yetenekli stoper vücut pozisyonunun getirdiği artı ile aktif alanı görüp boştaki arkadaşına isabetli bir pas atıyor. Burada kilit nokta rakibin baskısıyla alakalı. Rakip çizgiden baskı yaparsa rakibini sağına alıp sol ayakla ve yüzü sahanın çok geniş alanını görerek oyun kurabiliyor. Ancak baskı merkezden geldiğinde ise işler değişiyor.
Baskı burada olduğu gibi merkezden geldiğinde ise sol ayaklı oyuncu vücut pozisyonu nedeniyle topu koruma şansı kalmadığından hızlıca geri pas atmak zorunda kalıyor. Bu konuda Johan Cruyff benim oyunum kitabında “… sağ ayağına yeğleyen bir savunmacıya baskı yaptığımda sağından yüklenerek topu sol ayağına almaya zorlarım. Bu sırada Neeskens orta sahadan çıkıp soluna hareketlenerek alelacele zayıf ayağıyla pas vermeye zorlar.” “Total futbolun özü buydu…” diye bu durumu oyunculuk yıllarından aktarır. Hatta bir örnek olarak da Klopp’un Salah ve Mane ile çizgiden merkeze yaptıkları agresif baskıyla sağ ayaklı stoperi soluna sol ayaklı stoperi sağına döndürerek bu şekilde oyun kurmaya ve pas hatası yapmaya zorladı. Amorim de bu tercihi ile oyun kurma konusunda çizgiden gelen baskıya avantaj sağlarken merkezden gelebilecek baskıya karşı sağ kanat bekini çizgi üzerinde Inacio’ya yakın tutarak emniyet sibobu olarak orada görevlendirdiğini biliyoruz. Buna ek olarak bu tercih savunma anlamında da genelde sağ ayaklı olan sol kanat oyuncularına karşı merkeze yapılan driblinglerde ayak avantajı sağlıyor.
Ters ayaklı bekler
Son yıllarda artan geriden oyun kurma gücü ve güçlü ön alan bakı yaklaşımları takımların gerideki yapısının kurgusunu da etkiledi. Geride sayısal avantajı koruyup önde rakibe baskı yapmak için takımlar çoğunlukla merkezi kapatıp rakibi çizgiye yönlendiriyor. Bundan sonra da bu bölgede yoğun baskı yapıp rakibi pas hatası yada top kaybı yapmaya zorluyor. Bu konu da geçmiş yıllarda ki bir karşılaşmadan referans alıp inceleme yapabiliriz.
Fatih Terim’in Galatasaray’ı 2018 yılındaki Şampiyonlar Ligi grup karşılaşmasında kenara yönlendirme ve bu alandaki baskıyı net şekilde görmüştük. Todesco’nun Schalke’si geriden oyun kurma konusunda temsilcimizi maç boyunca perişan ederken maçın 0-0 bitmesi ise Muslera’nın mucizevi kurtarışlarıyla gelmişti. Oyun beklere geldiğinde merkezden baskı başlatan Schalke hem doğal ayaklı Linnes ve sonradan oyuna giren Ömer’in açısından yararlanarak hem de iki ayağını da kullansa da pas kabiliyeti kısıtlı olan Nagathomo’nun zaaflarından yararlanarak sürekli sarı-kırmızılıları top kaybına sevk etti. Çizgiye gelen toptan sonra ev sahibi oyuncular baskıdan kaçmak için mecburen yüzlerini taç çizgisine doğru dönmek zorunda kaldılar. Agresiflik ile fazla zamanı olmayan oyuncular ya geriye pas atma yada uzun pas tercih etmek zorunda kaldılar.
Buna karşın zaman zaman ters ayaklı Sinan Gümüş’ün derine indiği pozisyonlarda hem topla olan dönüşleri sonrası yakaladığı doğru açıyla hem de topu korumak için aldığı pozisyondaki doğru saha görüşü ile oyun kurulumundaki aksamayı bir kaç sekansta gidermiş oldu. Aslında buradaki küçük çözüm (kendiliğinden yada kenardan gelen uyarı sonucu) bizi gelecek adına farklı akımların habercisi oluyor.
Merkezdeki baskı yoğunluğu ve oyunu çizgilere yönlendirme stratejisi takımları bu bölgelerden oyun kurmaya itti. Euro2020 bu konuda bir çok teknik adamın kanat bekleri ve normal beklerin ters ayaklı yada çift ayak kullanan oyunculardan tercih etmesine neden oldu. Leonardo Spinazzola, Joachim Maehle, Leando Trossard, Stephan Zuber & Jan Boril vb. bir çok isim ters bek pozisyonunda oynayarak turnuvaya damga vuran isimler oldular. Bu tercihlerle takımlar çizgiye gelen top sonrası ters ayaklı oyuncu ile rakibiyle arasına zayıf ayağını koyarak geniş saha görüşü ile pas opsiyonu ve açısı kazanmasını sağladılar. Ters ayaklı bek konusunda da bir çok faydalı yazı yazılırken üstteki görselde olduğu gibi kazanılan pas opsiyonu ve açısı vücudun doğal konumu ile daha anlamlı oluyor. Ters ayaklı stoper seçiminde olduğu gibi genişte yaratılan bu pas açı avantajı takımlara oyun kurma konusunda ekstra güç sağlıyor.
Örnek olarak İngiltere Trippier’i normal sağ bek pozisyonundan çıkarıp sol bekte kullanmasını gösterebiliriz. Finale kadar çıkan Southgate’in takımının başarılı bir turnuva geçirdiğini belirtebiliriz. Yukarıda görüldüğü gibi baskı altında sırtını çizgiye verip omuzu ve sol ayağı ile rakibine yaslanan Trippier bu sayede hem zaman hem de geniş bir açı yakalayıp oyunu bu şekilde geliştirme imkanı bulmuş oldu. Görseldeki Hırvatistan maçında sürekli geriden oyun kurulumuna çizgide destek verip buradan etkili uzun paslar ve merkeze kısa paslar atarak Hırvatistan’ın baskı yapma girişimlerini engelledi.
Bek konusunda Cancelo, Spinazzola vs. bir çok ters ayaklı isim örnek gösterilebilir. Bunun yanında iki ayağını da kullanan yeni nesil beklerden de bahsetmemiz gerekir. Geçmiş yıllarda geleneksel beklerin tek ayaklı iyi orta kesen zamanı geldiğinde bindirme yapan isimler olduğunu biliriz. Ama yukarıda anlattığımız nedenlerden dolayı doğal ayaklıda olsa da yeni nesil bek oyuncularının gerektiğinde orta mesafeli pas atacak kadar mahir zayıf ayak yetenekleri olduğunu görüyoruz. Yukarıdaki ilk pozisyonda 2019’daki Liverpool’un Manchester City zaferinde TAA’ın baskı gördüğünde boş alanda olan diğer bek Robertson’a sol ayakla attığı pası ve devamında gelen golü görüyoruz. Diğer pozisyonda ise Arsenal’in çift ayaklı iki beki Tomiyası ve Tavares arasındaki paslaşmada da bu senaryoyu görebiliyoruz. Bu iki oyuncunun Arsenal’e kattığı katkıyı James McNicholas ve John Muller Athletic’deki yazısı ile daha geniş incelemişti.
Genel değerlendirme
Kısaca özetlememiz gerekirse doğal ayak ve ters ayaklı oynamanın dezavantajı ve avantajı oyuncunun özelliğine ve topla buluştuğu pozisyondaki baskının yönüne göre değişebiliyor. Top çizgiye doğru geldiğinde Pep’in “Taç çizgisi dünyadaki en iyi savunmacıdır.” açıklaması baskı için rakibi sıkıştırdığınızda taç çizgisinden dolayı gidebileceği alan kısıtlı olduğu için baskı oyununda tuzak olarak oyun bu alana yönlendirildi. Buna karşın taç çizgisini ters ayaklı oyuncu ile yüzünü sahaya dönerek rakiple aranda zayıf ayak kullanarak top saklama şansı elde edilebiliyor. Bunda yine taç çizgisi tarafından baskı gelme ihtimalinin olmaması ve sırtını bu alana dönerek büyük bir açıyı güvence altına alabilme özelliği hayati önem arz ediyor. Bu sayede bu alandaki ters ayaklı oyuncular top bu alana geldiğinde zayıf tarafı ile rakibi engelleyip baskıyı bertaraf ederken rakibin daralarak kenara geldiği anda ters tarafta doğan boşluklara pas atma açısı ve şansı bulabiliyor. Bu aynı şekilde iç orta sahalar içinde gerçekli iç koridorlarda yada daha genişte bloklar arasında topla buluşmaya çalışan oyuncular ters ayaklı pozisyonda oynadıklarında doğal olarak içe dönüş yapıp zaman kaybı yapmadan aktif alanda pas açısı yakalayabiliyorlar. Ancak bunlara rağmen bir yapıda herkesin ters ayaklı olması yazının başında Pep’in demecinde de belirttiği gibi çeşitlilik açısından problem yaşatabiliyor. Bundan dolayı Arteta yada Pep gibi topa sahip olma oyununu kendine strateji olarak belirlemiş teknik adamlar üçüncü bölgede orta tehdidi olması açısından 3 oyuncudan birini mutlaka doğal ayaklı pozisyonda oynatıyor. Aşağıdaki sekansta olduğu gibi rakip kaleye yaklaştıkça doğal ayaklı oyuncuların orta pozisyonu için kolay konumlanabilmeleri de takım içi denge açısından doğal ayaklı oyuncu tercihini elzem kılıyor.
https://twitter.com/MetricaSports/status/1618550066498908161
Sizler de dilerseniz Play analiz programını ücretsiz olarak aşağıdaki görsele tıklayarak indirebilirsiniz.
